Chợ nổi Cái Răng, một biểu tượng văn hóa của miền Tây Nam Bộ, vừa được tạp chí du lịch Travel+Leisure Asia xếp vào vị trí thứ 7 trong danh sách ’10 khu chợ ẩm thực hấp dẫn nhất thế giới’. Đây là một vinh dự, đồng thời là cơ hội để chúng ta nhìn lại giá trị của văn hóa ẩm thực sông nước, vốn là một nét sinh hoạt đặc trưng của vùng đất này.
Thế nhưng, thực trạng của văn hóa chợ nổi hiện nay đang ngày càng mai một. Ghe thuyền thưa vắng, chợ nổi không còn là nơi trao đổi hàng hóa sầm uất mà chỉ còn tồn tại như những điểm tham quan du lịch. Tại chợ nổi Cái Răng, số lượng ghe buôn đã giảm từ hơn 500 xuống còn chưa đầy 250 trong vòng một thập kỷ. Các chợ nổi khác như Cái Bè, Ngã Năm, Ngã Bảy hay Long Xuyên cũng lâm vào tình trạng tương tự.
Sự suy giảm của chợ nổi không chỉ là do sự thay đổi của thời gian và thị trường, mà còn là kết quả của nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Việc xây dựng bờ kè ở nhiều địa phương để chống sạt lở đã khiến ghe thuyền khó cập bến, cắt đứt dòng giao thương truyền thống. Chi phí xăng dầu tăng cao, không có nơi neo đậu ổn định, thiếu người kế tục và không còn khách mua thực sự cũng là những nguyên nhân quan trọng.
Các chuyên gia cho rằng, điểm mấu chốt trong việc bảo tồn chợ nổi không nằm ở việc đầu tư hình thức cho du lịch, mà ở chỗ phải khôi phục sinh kế bền vững cho thương hồ. Nếu không còn thương hồ, chợ nổi sẽ chỉ còn là một hình thức trình diễn, thiếu đi sức sống từ cộng đồng.
Một số giải pháp đã được đề xuất để bảo tồn và phát triển chợ nổi, bao gồm quy hoạch lại chợ nổi theo hướng ‘phố chợ trên sông’, có bến ghe riêng, phân khu rõ ràng giữa hoạt động du lịch và hoạt động thương mại thực thụ. Miễn giảm chi phí neo đậu, hỗ trợ nhiên liệu cũng là những biện pháp giúp người buôn ghe duy trì sinh kế.
Bài học từ Thái Lan cho thấy, dù không có chợ nổi tự nhiên, họ vẫn thành công trong việc dàn dựng không gian văn hóa sống động. Để cải thiện thực trạng nêu trên, trong dự thảo Đề án bảo tồn Chợ nổi Cái Răng đến năm 2030, Viện CISED đã đề xuất một mô hình phát triển tích hợp bao gồm những khu vực kinh doanh thương mại dịch vụ, trưng bày các sản phẩm OCOP, nông sản, khu vực biểu diễn nghệ thuật và khu vực vựa của thương hồ.
Giữ được thương hồ là giữ được nhịp sống ghe thuyền, giữ được văn hóa và giữ được chính linh hồn của miền sông nước phương Nam. Đó là lý do tại sao chúng ta cần phải nỗ lực bảo tồn và phát triển chợ nổi, không chỉ như một di sản văn hóa mà còn là một phần quan trọng của cuộc sống hiện đại.
Một số hoạt động văn nghệ dân gian như hò, đờn ca tài tử, cũng như giới thiệu ẩm thực miền Tây ngay trên thuyền sẽ góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa của chợ nổi. Điều này không chỉ giúp thu hút khách du lịch mà còn giúp giữ gìn và phát huy giá trị của văn hóa sông nước.
Để phát triển chợ nổi bền vững, cần có sự phối hợp và hỗ trợ từ chính quyền, các tổ chức và cộng đồng. Thông qua việc bảo tồn và phát huy giá trị của chợ nổi, chúng ta có thể giữ gìn và phát triển một phần quan trọng của văn hóa và lịch sử của Việt Nam.
Travel+Leisure Asia đã vinh danh chợ nổi Cái Răng là một trong những khu chợ ẩm thực hấp dẫn nhất thế giới. Với sự công nhận này, chúng ta hy vọng rằng chợ nổi Cái Răng và các chợ nổi khác sẽ được bảo tồn và phát triển bền vững trong tương lai.
